zvor: Paragrafnet, autor: Milica Dražić

Zakonom o sprečavanju diskriminacije osoba sa invaliditetom (“Sl. glasnik RS”, br. 33/2006 ), saglasno zabrani diskriminacije po osnovu fizičkog i intelektualnog invaliditeta proklamovanoj Poveljom o ljudskim i manjinskim pravima i građanskim slobodama (“Sl. list SCG”, br. 6/2003), izričito se zabranjuje diskriminacija po osnovu invalidnosti, utvrđuju mehanizmi pravne zaštite osoba sa invaliditetom, sankcije za one koji ih diskriminišu i mere za podsticanje ravnopravnosti osoba sa invaliditetom.

Diskriminacija, u smislu ovog zakona, obuhvata sve oblike neopravdanog i nedozvoljenog pravljenja razlike i nejednakog postupanja u smislu isključivanja, ograničavanja ili davanja prvenstva, bez obzira da li se oni vrše na otvoren ili prikriven način prema licima ili grupama, kao i članovima njihovih porodica, ili njima bliskim licima, a koji se zasnivaju na invalidnosti ili razlozima u vezi sa njom.

Opšta zabrana diskriminacije

Opšta zabrana diskriminacije odnosi se na zabranu neposredne i posredne diskriminacije, kao i zabranu povrede načela jednakih prava i obaveza.

Do neposredne diskriminacije dolazi ako se jedno lice ili grupa bilo kojim aktom ili radnjom stavljaju u nepovoljan položaj zbog invalidnosti. Do posredne diskriminacije dolazi ako se jedno lice ili grupa zbog invalidnosti stavljaju u nepovoljan položaj donošenjem akta ili preduzimanjem radnje koja je prividno zasnovana na načelu jednakosti i nediskriminacije.

Povreda načela jednakih prava i obaveza postoji ako se osobi sa invaliditetom, isključivo ili uglavnom zbog invalidnosti uskraćuju slobode i prava, odnosno nameću obaveze koje se u istoj ili sličnoj situaciji ne uskraćuju, odnosno ne nameću drugom licu; ako su cilj ili posledica preduzetih mera neopravdani i ako ne postoji srazmera između preduzetih mera i cilja koji se ovim merama ostvaruje. Povreda ovog načela ne postoji pri donošenju propisa, odluka ili posebnih mera kojima se poboljšava položaj osoba sa invaliditetom, članova njihovih porodica i udruženja osoba sa invaliditetom.

Teškim oblikom diskriminacije smatra se izazivanje i podsticanje neravnopravnosti ili netrpeljivosti prema osobama sa invaliditetom, kao i propagiranje ili smišljeno vršenje diskriminacije od strane organa javne vlasti u postupcima pred tim organima (putem javnih glasila, pri pružanju javnih usluga, u oblasti radnih odnosa, obrazovanja, kulture i sl.).

Posebni slučajevi diskriminacije

Posebni slučajevi diskriminacije osoba sa invaliditetom definisani su utvrđivanjem pojedinačnih radnji, činjenja, nečinjenja ili propuštanja koje se smatraju diskriminacijom po osnovu invalidnosti u određenim oblastima društvenog života. Zakonom su zabranjene pojedinačne radnje ili propuštanja kojima se osobe sa invaliditetom ometaju u ostvarivanju prava:

– pred organima javne vlasti (državni organ, organ teritorijalne autonomije, organ lokalne samouprave, organizacija kojoj je povereno vršenje javnih ovlašćenja, pravno lice koje osniva ili finansira republika, teritorijalna autonomija ili lokalna samouprava);

– u udruženjima;

– u vezi sa pružanjem usluga i korišćenja objekata i površina;

– u vezi sa pružanjem zdravstvenih usluga;

– u vaspitanju i obrazovanju;

– u zapošljavanju i radnim odnosima;

– u vezi sa pružanjem usluga u javnom prevozu;

– u bračnim i porodičnim odnosima;

– u udruženjima osoba sa invaliditetom.

Mere za podsticanje ravnopravnosti

Organi državne uprave, teritorijalne autonomije i lokalne samouprave, kao i drugi organi javne vlasti dužni su da, u cilju podsticanja ravnopravnosti osoba sa invaliditetom, preduzimaju mere za:

– podsticanje osnivanja službi podrške za osobe sa invaliditetom radi povećanja nivoa samostalnosti u svakodnevnom životu;

– stvaranje pristupačnog okruženja (pristupačnost zgrada javnih površina i prevoza);

– obezbeđivanje ravnopravnosti u postupcima pred organima javne vlasti;

– obezbeđivanje pristupa informacijama putem upotrebe odgovarajućih tehnologija simultanog pisanog teksta;

– obezbeđivanje ravnopravnosti u oblasti obrazovanja i vaspitanja u okviru opšteg sistema obrazovanja i vaspitanja;

– obezbeđivanje ravnopravnog učešća u kulturnom, sportskom i verskom životu zajednice.

Postupak u sporu za zaštitu od diskriminacije

Postupak zaštite osoba izloženih diskriminaciji vodi se u posebnom parničnom postupku pred sudom opšte mesne nadležnosti ili sudom na čijem području osoba sa invaliditetom prema kojoj je diskriminacija izvršena ima prebivalište ili boravište.

Aktivnu legitimaciju za pokretanje postupka (postupak se pokreće tužbom), pored osobe sa invaliditetom prema kojoj je diskriminacija izvršena i njenog pravnog zastupnika, ima pratilac osobe u slučaju da je prema njemu izvršena diskriminacija.

Tužbom se može zahtevati:

– zabrana izvršenja radnje, zabrana daljeg vršenja radnje, odnosno zabrana ponavljanja radnje diskriminacije;

– izvršenje radnje radi uklanjanja posledica diskriminatorskog postupanja;

– naknada materijalne i nematerijalne štete.

U toku sudskog postupka, kao i po okončanju postupka (dok izvršenje ne bude sprovedeno) moguće je zahtevati izdavanje privremene mere radi otklanjanja opasnosti od nasilja, sprečila upotreba sile ili nastanak veće nenadoknadive štete usled diskriminatorskog postupanja. O predlogu za izdavanje privremene mere sud je dužan da odluči u roku od 48 časova od dana prijema predloga.